سفت شدن کپسول مفصلی شانه، یک اختلال شایع در شانه میباشد که اصطلاحا به آن Frozen shoulder یا Adhesive Capsulitis یا شانه یخ زده میگویند. این اختلال در خانمها بیشتر از آقایان دیده میشود و در افراد میانسال و سالمند خیلی بیشتر از افراد جوانتر رایج است.

علت‌ و علائم شانه یخ زده (سفت شدن کپسول مفصلی شانه)

مشخص نشده است که علت اصلی ایجاد شانه یخ زده چه چیزی است اما احتمال شیوع آن در سنین بالاتر از 40 سال بیشتر است. عواملی مانند دیابت و اختلالات تیروئید میتوانند در ایجاد شانه یخ زده دخیل باشند بعلاوه،افزایش قوز ستون فقرات نیز میتواند از عوامل موثر در ایجاد شانه یخ زده باشد اما این موارد تنها علتهای شانه یخ زده نیستند و در خیلی از موارد علت خاصی برای ایجاد شانه یخ زده در بیمار پیدا نمی‌شود.

این اختلال به تدریج برای بیمار ایجاد میشود و معمولا بیماران در مراحل ابتدایی به درمانگر مراجعه نمیکنند بلکه زمانی مجبور به مراجعه میشوند که دامنه حرکتی شانه تا حد خیلی زیادی محدود شده باشد یا درد زیادی در شانه بوجود آمده باشد. برخی از منابع معتقدند این اختلال میتواند طی 2 سال در صورت عدم مراجعه به درمانگر خودبخود درمان شود اما برخی از بیماران هرگز مجددا دامنه حرکتی کامل را بدست نخواهند آورد.

با مراجعه به فیزیوتراپی و انجام درمانهای مناسب، روند بهبودی تا حد خیلی زیادی تسریع میشود و درد بیمار نیز کاهش چشمگیری خواهد یافت.

عوارض شانه یخ زده

اکثر این بیماران خواب کامل نخواهند داشت زیرا شب در خواب هنگام چرخیدن روی شانه درگیر از شدت درد بیدار خواهند شد و این اتفاق ممکن است چندین بار در طول شب اتفاق بیفتد. به مرور بیمار دامنه حرکتی شانه خود را از دست میدهد و در انجام فعالیتهای روزمره دچار مشکل میشود (استفاده از کابینت بالای آشپزخانه،شانه کردن موی سر،پوشیدن لباس،شستشو در حمام و…) و درنهایت مجبور میشوند برای درمان قطعی اقدام کنند.

افرادی مبتلا به شانه یخ زده، معمولا یا در فاز حاد و یا در فاز مزمن به فیزیوتراپی مراجعه میکنند؛ در فاز حاد شکایت اصلی بیمار از درد شانه است و عضلات شانه در این فاز دچار اسپاسم شده اند که فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه‌های مربوطه،انجام تمرین درمانی‌های مناسب و درمانهای دستی میتواند درد بیمار را تاحد خیلی زیادی کاهش دهد و اسپاسم عضلات را از بین ببرد.

روند درمان و تمرین‌های مناسب برای شانه یخ زده

یک تمرین خیلی مناسب برای بیماران در فاز حاد شانه یخ زده تمرین Pendulum میباشد که میتواند اسپاسم عضلات شانه را کاهش دهد.

به این صورت که بیمار یک صندلی جلوی خود قرار میدهد و با دست سالم وزن خود را روی آن می‌اندازد و بازوی سمت درگیر باید آویزان باشد سپس بیمار خیلی آرام و از طریق حرکت آرام بدن،بازو را به سمت جلو و عقب یا در مسیر دایره ای حرکت میدهد؛ توجه کنید که در این تمرین، حرکت نباید از طریق شانه و عضلات شانه انجام شود بلکه حرکت آرام ایجاد شده در تنه باید موجب حرکت پاندولی در بازو شود این تمرین ممکن است در ابتدا برای بیمار سخت بوده و ملموس نباشد و ممکن است حتی آن را اشتباه انجام دهد و از عضلات شانه برای حرکت استفاده کند اما فیزیوتراپیست با مشاهده روش انجام آن توسط بیمار و آموزش آن به بیمار میتواند در تسریع روند یادگیری نقش داشته باشد و بیمار با تمرین بیشتر به خوبی آن را خواهد آموخت.

به بیمار توصیه میشود روزی حداقل 3 بار و هربار 5 دقیقه این تمرین را در خانه انجام دهد. البته اگر بیمار درد زیادی دارد باید تعداد انجام تمرین را در خانه بالاتر ببرد و هرگاه درد ایجاد شد این تمرین را انجام دهد.

یک نکته دیگر که بیمار باید رعایت کند این است که حداقل روزی 3 بار و هربار 15 دقیقه شانه درگیر را توسط آب گرم یا حوله گرم،گرم کند.گرما میتواند اسپاسم عضلات را کاهش داده و درد بیمار را نیز کم کند.

مرحله مزمن بیماری

پس از این که بیمار مرحله حاد را (که شکایت مهم آن درد است) پشت سر گذاشت، کم کم وارد مرحله مزمن شانه یخ زده میشود؛ در این مرحله شکایت اصلی بیمار محدودیت دامنه حرکتی است و بیمار میخواهد که بتواند شانه خود را بیشتر حرکت دهد و فعالیتهای روزمره خود را راحت‌تر انجام دهد. در این مرحله فیزیوتراپیست با درمان‌های دستی و تکنیکهای موبیلیزیشن میتواند به مرور دامنه حرکتی بیمار را افزایش دهد؛ نکته‌ای بسیار اهمیت دارد این است که این فرایند به مرور انجام خواهد شد و بیمار نباید برای بهبودی عجله داشته باشد و باید صبر کند.عجله در بهبودی توسط بیمار و تلاش بیش از حد بیمار برای بدست آوردن دامنه حرکتی میتواند موجب آسیب بیشتر به شانه شود!

بیمار باید در خانه سعی کند تاجایی که امکان دارد شانه اش را حرکت دهد اما طی حرکت نباید دردی برای بیمار ایجاد شود یا نباید درد بیمار شدیدتر شود؛ ایجاد یا شدیدتر شدن درد نشان دهنده این است که بیمار درحال وارد کردن فشار بیش از حد بر شانه است و نباید این کار را انجام دهد.

در این مرحله به بیمار مبتلا به شانه یخ زده توصیه میشود که شئ‌ای مانند عصای دستی در هر دو دست بگیرد و با استفاده از کمک دست سالم، عصای دستی را در جهات مختلف حرکت دهد تا شانه درگیر هم حرکت کند و به مرور دامنه حرکتی اش کامل شود.

توجه کنید که حرکات باید به مرور، آرام و با حوصله انجام شوند و این حرکات نباید باعث درد شوند.

دیگر اقدامات روند درمان

در طول پروسه درمان ممکن است پزشک برای شما داروهای مسکن و ضدالتهابی تجویز کند که این داروها نیز میتوانند در کاهش درد کمک کنند. فیزیوتراپی جزء درمانی جدایی ناپذیر در شانه یخ زده است که هرگز نباید آن را نادیده بگیرید و باید در جلسات فیزیوتراپی مرتب حاضر شوید چرا که روند درمان شانه یخ زده معمولا کند و پله به پله است و نیاز به تلاش تدریجی اما منظم دارد. بعلاوه،همانطور که پیشتر گفته شد عوامل مختلفی میتوانند به ایجاد شانه یخ زده کمک کنند مانند قوز پشت و یا حتی آسیبهای پیشین در شانه که فیزیوتراپیست باید این عوامل را مورد ارزیابی قرار دهد و در جهت رفع این عوامل بکوشد؛ وگرنه ممکن است حتی پس از درمان شانه یخ زده نیز بیمار پس از مدتی مجددا دچار شانه یخ زده شود چرا که عامل ریشه ای درمان نشده است.

منابع:

1- Management of common musculoskeletal disorders.Darlene Hertling,Randolph M.kessler 2006.

2- Therapeutic exercise,Carolyn kisner.2018