مفصل زانو اگر پرکاربرد ترین مفصل بدن هر انسانی نباشد،بدون شک یکی از پرکاربرد ترین مفاصل بدن انسان است. به کمک مفصل زانو حرکات مهمی مانند راه رفتن، دویدن، نشستن، بلند شدن و … امکان پذیر می شود. بعلاوه، از طریق این مفصل وزن بدن به قسمت های پایین تر منتقل می شود پس ثبات و سلامت این مفصل بسیار حائز اهمیت است. در اثر سبک جدید زندگی افراد و کم تحرکی و یا تصادفات و مشکلات دیگر عوارض و بیماری های زیادی سلامت مفصل زانو را تهدید می کند. یکی از شایع ترین عارضه هایی که بسیاری از افراد امروزه با آن درگیر هستند آرتروز مفاصل مختلف بدن است. یکی از شایع ترین شکل های آرتروز در کشور ما ایران، آرتروز زانو است. در ادامه به طور مفصل به آرتروز زانو و علل ایجاد و درمان این بیماری می پردازیم.
آرتروز زانو چیست؟
آرتروز زانو یکی از شایع ترین اختلالات اسکلتی عضلانی است که در آن غضروف مفصلی تحلیل می رود و نهایتا دچار ساییدگی می شود.وقتی این اتفاق رخ می دهد،استخوان های مفصل به یکدیگر ساییده می شود که با درد زیادی همراه است و فرد را مجبور می کند تا حد امکان از حرکت کردن و استفاده از زانو خودداری کند.آرتروز زانو می تواند علت بروز بسیاری ازناتوانی ها باشد.برای مثال این عارضه موجب ناتوانی در پیاده روی کردن و دویدن می شود.این عارضه یکی از مهم ترین علل محدودیت حرکتی زانو و درد زانو در افراد مسن است.
آرتروز زانو چه علائمی دارد؟
ممکن است یک یا چند مورد از علائم بروز کند. شایع‌ترین علائم:
- کاهش دامنه حرکتی. به دلیل تغییرات غضروفی و استخوانی در نتیجه این عارضه، فرد هنگام حرکت دادن زانویش درد زیادی احساس می‌کند و همین موضوع موجب می‌شود دامنه حرکتی فرد کاهش یابد. از طرف دیگر تورم حاصل از این عارضه هم می‌تواند دامنه حرکتی مفصل زانو را کاهش دهد.
- درد شدید. یکی از بارزترین علامت‌های این عارضه درد است. به دلیل پیشرونده بودن عارضه در اکثر افراد درد به آرامی شروع و با گذشت زمان و پیشرفت عارضه افزایش می‌یابد. در بعضی موارد ممکن است درد به طور ناگهانی بروز کند. به دلیل شدت درد و کاهش دامنه حرکتی بعضی افراد ممکن است برای راه رفتن یا حفظ تعادل به ابزارهای نیازمند باشند(مثل واکر و عصا).
- شنیده شدن صدا از زانو. ممکن است هنگام حرکت دادن زانو صدایی از زانو شنیده شود. این صدا، صدای آرتروز یا سایشی است. در فرد مبتلا به آرتروز زانو استخوان های مفصل زانو روی یکدیگر ساییده می‌شوند و این ساییده شدن صدایی تولید می‌کند که صدای سایشی نام دارد.
- بروز حساسیت و تورم در ناحیه. در بعضی مبتلایان تورم در ناحیه زانو مشاهده می‌شود که این تورم یا در اثر ایجاد شدن خارهای استخوانی رخ می‌دهد یا به علت جمع شدن مایع در اطراف مفصل ایجاد می‌شود. شدت این تورم زمانی که فرد برای یک مدت طولانی از زانویش استفاده نمی‌کند بیشتر است (مثلا بعد از بیداری صبح).
- از دست رفتن فضای مفصلی مفصل زانو. غضروف مفصلی زانو فضای اطراف استخوان‌ها را پر کرده و مانند یک بالش یا یک سطح محافظتی بین آن ها قرار گرفته و از ساییده شدن آن ها جلوگیری می‌کند. زمانی که این غضروف تحلیل می‌رود فضایی که بین دو طرف مفصل وجود دارد هم از بین می‌رود که در آزمایش‌های عکس‌برداری به راحتی قابل تشخیص است.
آرتروز زانو چه مراحلی دارد؟
در روشی عارضه آرتروز زانو را بر اساس علائم و مشکلات فرد و شدت پیشرفت به پنج مرحله تقسیم‌بندی می‌شود:
- مرحله صفر. در این مرحله زانوها سالم هستند و علائم در فعالیت مفصل مشاهده نمی‌شود.
- مرحله ۱. در این مرحله تحلیل مفصل آغاز و خارهای مفصلی شروع به ایجاد می‌کنند. اما فرد هنوز هیچ گونه علائمی ندارد. در صورتی که پزشک در این مرحله بتواند عارضه را تشخیص دهد، ارجاع به فیزیوتراپیست جهت انجام تمرین با هدف درمان علائم خفیف و جلوگیری از پیشرفت انجام می‌شود.
- آرتروز مرحله ۲. در این مرحله تصاویر عکس‌برداری وجود خارهای استخوانی را نشان می‌دهند اما اجزای مفصلی هنوز شروع به ساییده شدن روی یکدیگر نکرده‌اند. فرد ممکن است در صورت فعالیت طولانی مدت دچار بعضی از علائم این عارضه شود یا هنگام خم کردن زانو دردی را در زانویش احساس کند. در این مرحله شکل پیشرفته‌تری از برنامه درمانی فیزیوتراپی برای فرد در نظر گرفته می شوند و درصورت وجود اضافه وزن، کاهش وزن برای بهبودی عارضه ضروری است.
- مرحله ۳ (آرتروز زانو یا آرتروز متوسط زانو). افراد در این مرحله هنگام انجام فعالیت‌هایی مثل دویدن و راه رفتن دچار درد شدید زانو می‌شوند. بعلاوه، پس از قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی مثل بیدار شدن از خواب هنگام صبح دچار درد زانو هستند. در این مرحله در صورتی که روش های دارویی تاثیری در درمان عارضه نداشته باشند پزشک به وسیله تزریق کورتیکواستروئید باعث بهبودی عارضه می شود.
- مرحله ۴ آرتروز زانو یا آرتروز شدید. در این مرحله غضروف مفصلی و مایع مفصلی به طور کامل تحلیل می‌روند و فرد دچار کاهش شدید دامنه حرکتی و سفتی مفصل می‌شود. معمولا در این مرحله از عارضه از جراحی برای درمان عارضه استفاده می‌شود.یکی از این جراحی‌ها جراحی تعویض مفصل زانو است که آخرین روش درمانی برای درمان این عارضه است.
چطور می توان از بروز آرتروز زانو پیشگیری کرد؟
اگر چه که علائم مختلفی در بروز این عارضه دخیل هستند اما با رعایت موارد زیر می توان تا حد زیادی احتمال ابتلا به این عارضه را کاهش داد.این عوامل عبارتنداز:
- وزن مناسب:اضافه وزن در طولانی مدت فشار زیادی را به مفصل زانو تحمیل کرده و می تواند منجر به بروز آرتروز زانو شود.با کنترل وزن می توان تا حد زیادی از بروز این عارضه جلوگیری کرد.
- فعالیت بدنی : با انجام فعالیت هایی مثل دوچرخه سواری،پیاده روی و ورزش های آبی مثل شنا می توان احتمال بروز آرتروز زانو را کاهش داد.
- حرکات تکراری زانو یا قرار گرفتن زانو در یک حالت خاص به مدت طولانی : مشاغلی مانند برنامه نویسی که افراد برای ساعت های طولانی در یک وضعیت ثابت هستند برای مثال روی صندلی می نشینند،می تواند احتمال ابتلا به آرتروز زانو را افزایش دهند.با انجام حرکات ورزشی ساده و تغییر منظم حالت بدنی می توان از بروز آتروز زانو پیشگیری کرد.
علل ایجاد آرتروز زانو چیست؟
علل بروز آتروز زانو :
- افزایش سن : آرتروز زانو در سنین پایین هم ممکن است رخ دهد اما در میانسالی و پیری به طور قابل توجهی شایع تر است.
- جنسیت : در سنین پایین آرتروز در مردان شایع تر از زنان است اما در سنین بالا آرتروز در زنان شایع تر است.
- ژنیتک و سابقه خانوادگی
- وضعیت طبیعی پا ها : برای مثال در افرادی که مبتلا به عارضه هایی مانند زانو ضربدری یا پا پرانتزی هستند،فشار به طور یکسان به قسمت های مختلف زانو وارد نمی شود و این عامل می تواند منجر به آسیب و پارگی زودهنگام غضروف مفصلی شود.
- ضعف عضلات ناحیه زانو : در صورت وجود ضعف در عضلات ناحیه زانو فشار وارده به مفصل زانو بیشتر شده واحتمال بروز آرتروز زانو افزایش می یابد.
- اضافه وزن : افزایش وزن یکی از علل اصلی آرتروز زانو است.افزایش وزن موجب می شود فشار زیادی به مفصل زانو وارد شود و آرتروز زانو رخ دهد.
- فعالیت های ورزشی : اگر چه که فعالیت های بدنی آرام و منظم می تواند باعث تقویت مفصل شده و احتمال بروز آرتروز را کاهش دهد اما ورزش هایی مانند تنیس،فوتبال یا دوی ماراتون می تواند احتمال بروز آرتروز را کاهش دهد.
- اختلالات هورمونی
- عفونت مفصل زانو
- بی تحرکی و کمبود فعالیت بدنی
- ضربه به ناحیه زانو و …
آرتروز زانو چگونه تشخیص داده می شود؟
در طول جلسه معاینه پزشک متخصص سوالاتی راجب سابقه فرد و علائم وی می پرسد.بعلاوه،متخصص از معاینات فیزیکی آزمایشات مختلف و انواع عکس برداری ها برای تشخیص ساییدگی زانو و سایر علائم آرتروز زانو استفاده می کند که در ادامه به طور مفصل در مورد آن ها توضیح می دهیم:
معاینه فیزیکی:در طول معاینه فیزیکی فیزیوتراپیست یا پزشک متخصص مواردی مانند التهاب مفصل،دامنه حرکتی،ثبات مفصلی،الگوی راه رفتن و … را بررسی می کند.
عکس برداری رادیولوژی:با استفاده از این روش می توان تصاویری دقیق از استخوان ها تهیه کرد.با استفاده از این تصاویر می توان تغییر در شرایط استخوان ها،کاهش یافتن فضای مفصلی و تشکیل خار های استخوانی را تشخیص داد.
عکس برداری ام آر آی:در این روش با استفاده از میدان های مغناطیسی می توان عکس های دقیقی از مفصل زانو تهیه کرد.اغلب اوقات متخصصین این روش را برای تشخیص آرتروز زانو پیشنهاد نمی کنند بلکه برای دریافت جزئیات بیشتر راجب پیشرفت عارضه از آن استفاده می کنند.
چه روش های درمانی ای برای درمان آرتروز زانو وجود دارد؟
با توجه به وضعیت فرد، متخصص تصمیم می‌گیرد که کدام روش درمانی (از روش‌های مختلف) استفاده شود. روش‌ها عبارتند از:
- کاهش وزن. کاهش وزن (رسیدن به وزن مناسب) می‌تواند کمک زیادی به بهبودی عارضه و کاهش علائم آن بکند.
- کنترل فعالیت‌های روزمره. افراد مبتلا به آرتروز زانو بهتر است تا حد امکان از فشار آوردن به زانویشان خودداری کنند. مثلا بهتر است چهار زانو و دو زانو ننشینند، به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار نگیرند و تا حد امکان از پله‌ها استفاده نکنند و …
- تزریق ژل. در این روش یک ماده ژل مانند به مفصل زانو تزریق می شود که خاصیتی مشابه مایع سینوویال مفصل دارد. به شکل یک روان کننده عمل می‌کند و باعث می‌شود استخوان‌ها به آرامی روی هم حرکت کنند. همچنین می‌تواند در نقش یک ضربه‌گیر هم عمل کند.
- تزریق پلاسمای حاوی پلاکت فراوان. پلاکت‌ها حاوی موادی هستند که می‌توانند به بهبود و درمان آسیب های ناشی از آرتروز زانو کمک کنند.
- تزریق استروئید. تزریق کورتیکواستروئیدها یک روش درمانی موقت است. با این روش التهاب پ درد فرد به سرعت کاهش می‌یابد. البته مدت زمان تاثیرگذاری این روش درمانی کوتاه و در افراد مختلف متفاوت است. از طرف دیگر تزریق پی‌درپی این ماده می‌تواند عوارض بدی داشته باشد.
- دارو درمانی. استفاده از دارو های مختلف جهت کاهش درد و التهاب طبق دستور پزشک متخصص.
- فیزیوتراپی. موثرترین روش و بهترین راه برای درمان آرتروز زانو فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی با استفاده از تکنیک‌های مختلف درد و مشکلات ناشی از آرتروز زانو را کاهش می‌دهد. فیزیوتراپی باعث افزایش دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری مفصل زانو می‌شود. ویژگی مثبت این فیزیوتراپی این است که عوارضی ندارد و دوره نقاهت آن کوتاه است.
- جراحی. در صورتی که درد و مشکلات مفصلی خیلی شدید باشد و هیچ کدام از روش‌های درمانی دیگر جوابگوی مشکلات فرد نباشند، عمل جراحی صورت می‌گیرد.
فیزیوتراپی چطور به درمان عارضه آرتروز زانو کمک می کند؟
فیزیوتراپی با استفاده از تکنیک های مختلفی به بهبود این عارضه کمک می کند که در ادامه به طور مفصل در مورد آن ها توضیح می دهیم:
اهداف فیزیوتراپی زانو در عارضه آرتروز زانو:
- بهبود دامته حرکتی
- کاهش درد و التهاب
- تقویت عضلات ناحیه
- بهبود وضعیت قرارگیری استخوان ها
- بهبود ثبات مفصلی
- بهبود توانایی انجام فعالیت هایی مثل راه رفتن و …
در ادامه به تکنیک های فیزیوتراپی آرتروز زانو می پردازیم
- هیدروتراپی یا آب درمانی. در این روش درمانی فیزیوتراپیست تعدادی تمرین حرکتی برای فرد تجویز می کند تا فرد در آب انجام دهد.باانجام این تمرینات در آب باعث می شود فشار کمتری به مفصل وارد شود.بعلاوه،تمرین کردن در آب گرم می تواند به کاهش درد و سایر علائم عارضه کمک کند.
- گرما درمانی. گرما درمانی به وسیله افزایش جریان خون ناحیه می تواند سفتی مفصل زانو و عضلات ناحیه را کاهش دهد.
- سرما درمانی. با استفاده از این روش جریان خون ناحیه را کاهش می دهند که به کاهش التهاب مفصل منجر می شود.
- تحریک الکتریکی. با استفاده از تحریک الکتریکی می توان درد فرد را کاهش داد که این کار به افزایش دامنه حرکتی مفصل منجر می شود.در این روش الکتریسیته به طور مسقیم به بافت اطراف مفصل هدایت می شود.
- اولترا سوند تراپی یا درمان به وسیله امواج فراصوت. استفاده از این روش باعث تسریع روند بهبودی شده و به کاهش درد و بهبودی دامنه حرکتی کمک می کند.
- درمان های دستی. در صورت استفاده از درمان های دستی در کنار برنامه تمرین درمانی مناسب به تدریج دامن حرکتی فرد افزایش یافته و می تواند بهتر به فعالیت های روزمره بپردازد.بعلاوه،استفاده از این روش به کاهش سفتی مفصل کمک می کند.